Jak odczytywać bardziej skomplikowane symbole akordów?

Artykuł dedykowany jest osobom, które akompaniują na instrumencie do piosenek. Z artykułu możesz dowiedzieć się jak odczytywać bardziej skomplikowane symbole akordów. Zwrócę szczególną uwagę na główne „pułapki”, które możemy napotkać podczas korzystania z różnych opracowań nutowych.

Podczas pracy z piosenką towarzyszy nam zazwyczaj zapis nutowy zawierający linię melodyczną oraz propozycję harmonizacji wyrażoną symbolami akordów. O ile odczytywanie oznaczeń nieskomplikowanych trójdźwięków durowych i molowych na ogół nie stanowi problemu, tak „schody” zaczynają się niekiedy w przypadku bardziej złożonych współbrzmień cztero- i pięciodźwiękowych, zwłaszcza ze składnikami zmienionymi chromatycznie. Sprawy nie ułatwia fakt, że istnieje wiele systemów symbolicznego zapisu akordów, które niekiedy wzajemnie się wykluczają…

1. Zapis dźwięku H

W popularnych opracowaniach anglojęzycznych (a także obecnie już w dużej ilości polskich!) dźwięk „H” notowany jest jako „B”, zaś nasze „B” jako „B♭” („b” z bemolem). Jeżeli o tym zapomnimy, możemy nieopatrznie zagrać akord B-dur zamiast akordu H-dur. Rezultat brzmieniowy może być wówczas bardzo zaskakujący!

Z uwagi na to, że zapis dźwięku h jako b stosowany jest w większości programów komputerowych do edycji nut (np. w popularnym i bezpłatnym programie Muse Score, z którego korzystamy), dla ujednolicenia zapisu przyjęliśmy go również w naszych piosenkach.

2. Akord „z trójkącikiem” (Δ)

Często stosowanym, „przyjemnym” dla ucha akordem o zabarwieniu jazzowym jest trójdźwięk durowy z septymą wielką, oznaczany często skrótowo trójkątem: Δ. Notowany jest również jako Xmaj⁷, XM⁷, gdzie X oznacza prymę akordu.

3. Czterodźwięki – zmniejszony i półzmniejszony

Czterodźwięk septymowy zmniejszony – małotercjowy (^o)

Często wykorzystywanym akordem w harmonice funkcyjnej do zbudowania napięcia jest czterodźwięk złożony z samych tercji małych, nazywany popularnie po prostu czterodźwiękiem zmniejszonym. Przykład: cis-e-g-b (od dźwięku cis budujemy same tercje małe).

W oznaczeniach anglosaskich spotkamy go jako C#dim7 (diminished seventh – zmniejszona septyma). Napotkać można także na zapis C#o lub C#0.

Zwróćmy uwagę, że między dźwiękami cis-b jest interwał zmniejszonej septymy – który brzmi jak seksta wielka. Często w praktyce współbrzmienie to oznacza się cyfrą 7 z kółeczkiem, np. C#^o7. Jest to trójdźwięk zmniejszony z septymą zmniejszoną.

Uwaga! Osoby, które przyzwyczajone są do zapisu stosowanego powszechnie w szkołach muzycznych, znak kółeczka kojarzą najczęściej z trybem molowym. Zapis c#^o7 mogłyby więc błędnie zrealizować jako akord cis-moll z septymą małą!

Czterodźwięk półzmniejszony (ø)

W opracowaniach nutowych często spotykamy zapis Cm7(♭5). Jest to akord z tercją małą, kwintą zmniejszoną (♭5) i małą septymą (licząc od prymy): c-es-ges-b, czyli właściwie trójdźwięk zmniejszony z septymą małą.

W praktyce często oznacza się go przekreślonym kółeczkiem, np. C^ø.

Aby szybko uzyskać powyższy czterodźwięk wystarczy obniżyć o pół tonu kwintę (liczoną od prymy) w trójdźwięku molowym z dodaną septymą małą.

4. Akordy z „ukośnikiem”

Co oznacza zapis F/A? Jest to po prostu akord F-dur z dźwiękiem a w basie.
Autor harmonizacji życzy sobie, aby najniższym dźwiękiem nie była pryma akordu (czyli F), lecz dźwięk będący tercją tego akordu. Uzyskujemy w przytoczonym przykładzie pierwszy przewrót trójdźwięku F-dur.

Zastosowanie akordów „z ukośnikiem” czyli w praktyce przewrotów akordów pozwala na ciekawsze, logiczne prowadzenie linii basowej. Dzięki temu bas nie „skacze” po prymach akordów, lecz uzyskuje samodzielność melodyczną. Jest to jeden z mocniejszych atutów dobrej harmonizacji.

5. Akordy z dźwiękami zmienionymi chromatycznie

W muzyce rozrywkowej i (na ogół) w jazzowej operujemy harmoniką systemu tonalnego dur-moll. Jedną z naczelnych cech tej harmoniki jest tercjowa budowa akordu. Na prymie (jako na fundamencie) budujemy kolejne składniki akordu. Wszystkie odległości liczymy od prymy akordu. Pryma wyrażona jest oznaczeniem literowym. Jest to dla na informacja od jakiego dźwięku będziemy budować kolejne tercje akordu.

Jeżeli przy cyfrze w oznaczeniu akordowym nie znajduje się żaden znak, przyjmuje się że:

• 5 to kwinta czysta
• 7 to septyma mała (!)
• 9 to nona wielka (oktawa + sekunda wielka)
• 11 to undecyma czysta (oktawa + kwarta czysta)
• 13 to tercdecyma wielka (oktawa+ seksta wielka)

Poszczególne składniki akordu mogą zostać podwyższone lub obniżone chromatycznie. Chromatycznie czyli o pół tonu. W oznaczeniu akordu spotkamy się wówczas z krzyżykiem (#) lub bemolem (♭) przy cyfrach oznaczających odległość dźwięku od prymy akordu.

Przykładowo – jeżeli przy cyfrze 5 zobaczymy krzyżyk, oznacza to że czystą kwintę (liczoną od prymy) należy o pół tonu podwyższyć. W rezultacie między prymą a kwintą uzyskamy odległość kwinty zwiększonej. Trójdźwięk C5# będzie posiadał więc dźwięki c, e, gis. Jest to trójdźwięk zwiększony.

Warto wiedzieć, że trójdźwięk zwiększony oznacza się także niekiedy jako Caug – augmented chord.

6. Akordy „sus” (z ang. suspension – zawieszone)

Jest to akord bez trybu (czyli bez tercji – nie wiemy czy jest durowy czy molowy). Wprowadza do przebiegu harmonicznego rodzaj chwilowego zawieszenia, niedookreślenia.
Zamiast tercji mamy w akordzie sus najczęściej kwartę (Csus4 = c, f, g) lub sekundę (Csus2 = c, d, g).

Powyższe dwa akordy sus mogą rozwiązać się na „zwykły” akord C-dur lub c-moll. Składnik odległy o kwartę (4) lub sekundę (2) od prymy będzie wówczas pełnił rolę opóźnienia, które rozwiąże się na tercję akordu.

Warto wiedzieć, że akordy sus nie zawsze są precyzyjnie opisywane. Gdy zobaczymy oznaczenie Csus, możemy akord zrealizować na różne sposoby np. Csus = c,f,g,b,d

Jak sprawić, by akordy brzmiały dobrze?

Samo odczytanie dźwięków akordu to dopiero początek drogi do sukcesu. Kluczem do satysfakcjonującego brzmienia warstwy harmonicznej akompaniamentu jest odpowiednie ułożenie składników oraz właściwe łączenie akordów między sobą – czyli zadbanie o dobry voicing. Łącząc akordy warto zachowywać wspólne dźwięki między nimi (jeżeli są) oraz dokonywać połączeń akordów prowadząc składniki możliwie najbliższą drogą.

Niekiedy z niektórych składników akordu trzeba będzie zrezygnować (np. usunąć kwintę w rozbudowanym akordzie dominantowym), innym razem z kolei korzystnie będzie zdwoić konkretny składnik. Warto stosować różne układy głosów – skupione i rozległe i eksperymentować z różnymi postaciami (przewrotami) akordów.

Na zakończenie…

Jak odczytywać bardziej skomplikowane symbole akordów? To pytanie często zadają sobie muzycy, akompaniatorzy, nauczyciele muzyki i instruktorzy zajęć muzycznych. Warto zapoznać się z różnymi systemami symbolicznego zapisu akordów. Korzystając na co dzień z różnych wydawnictw nutowych – polskich i zagranicznych – mamy okazję dość dobrze poznać je i nabrać wprawy w ich stosowaniu.

W razie ewentualnych wątpliwości podczas odczytywania dźwięków akordu możemy posłużyć się tabelami akordów dostępnymi w publikacjach drukowanych czy w Internecie. A w ostateczności… niech nasze ucho oceni, czy zastosowany akord „pasuje” do melodii. Zawsze wolno nam przecież zastosować swoją koncepcję harmonizacji, jeżeli tylko mieści się w obranych wcześniej kryteriach estetycznych!

autor artykułu: Michał Witek

Dowiedziałeś/aś się, jak odpowiednio odczytywać bardziej skomplikowane symbole akordów. Czas wykorzystać tę wiedzę w praktyce. Zobacz także kilka porad dotyczących akompaniowania na fortepianie: 7 elementów dobrego akompaniamentu.